Dziecko nie może samodzielnie o sobie decydować – to brzemię i zarazem przywilej spoczywa na jego opiekunach. Władza rodzicielska to szereg praw i obowiązków, które mają rodzice względem swojego małoletniego dziecka. Chodzi tu przede wszystkim o kwestie związane z opieką, wychowaniem, reprezentowaniem i zarządzaniem jego majątkiem.
W pewnych sytuacjach może jednak ona zostać odebrana. Dzieje się tak na skutek pozbawienia praw rodzicielskich. W jakich sytuacjach sąd może o tym zadecydować? I jakie są skutki takiego orzeczenia? Wszystkiego dowiesz się z poniższego artykułu.
Pozbawienie praw rodzicielskich – przyczyny i procedura
Pozbawienie praw rodzicielskich następuje na skutek orzeczenia sądu opiekuńczego, który odbiera rodzicowi (lub rodzicom) możliwość sprawowania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Może to nastąpić z powodu trzech przesłanek:
- Trwałej przeszkody, czyli np. odbywania długoterminowej kary pozbawienia wolności, ciężkiej i przewlekłej choroby psychicznej, zaginięcia, opuszczenia kraju na stałe lub na czas nieokreślony bez kontaktu z dzieckiem.
- Nadużycia władzy rodzicielskiej, czyli np. stosowania różnych form przemocy fizycznej lub psychicznej, zmuszania dziecka do pracy ponad siły, wykorzystywania, nakłaniania do czynów nierządnych lub przestępczych czy nadmiernego karania.
- Rażącego zaniedbania, czyli np. zaniechania podstawowych czynności koniecznych do prawidłowego rozwoju dziecka, akceptacji przyjmowania przez dziecko środków odurzających lub innych używek, głodzenia, porzucania, nadużywania alkoholu, utrzymywania się z działalności przestępczej przez rodzica, uchylania się od świadczeń alimentacyjnych.
W przypadku zaobserwowania którejś z wymienionych przesłanek wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej może złożyć prokurator, szkoła, bliscy dziecka czy jeden z rodziców. Sąd rozpoznaje wniosek po przeprowadzeniu rozprawy, w której biorą udział ławnicy.
Zobacz naszą ofertę w kategorii Prawo rodzinne i opiekuńcze!
Wysłuchuje stron, świadków i biegłych oraz zbiera dowody dotyczące zaniedbań czy nawet przestępstw popełnionych przez rodzica. Jeśli stwierdzi, że jest to niezbędne dla dobra dziecka, orzeka o pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców. Orzeczenie to może być zaskarżone do sądu drugiej instancji.
Co ważne, pozbawienie władzy rodzicielskiej może zostać cofnięte przez sąd, jeśli zmienią się okoliczności i będzie to służyć dobru dziecka.
Kto bierze udział w postępowaniu sądowym?
W postępowaniu o pozbawienie władzy rodzicielskiej biorą udział następujący uczestnicy:
- Rodzic dziecka, wobec którego toczy się postępowanie. Ma on prawo do bycia wysłuchanym przez sąd, przedstawiania dowodów i składania oświadczeń.
- Dziecko, jeśli ukończyło 13 lat. Ma ono prawo do wyrażenia swojej opinii i woli w sprawie pozbawienia władzy rodzicielskiej, chyba że sąd uzna, że jest to sprzeczne z jego dobrem. Dziecko może być również przesłuchane jako świadek.
- Wnioskodawca (może być to jeden z rodziców). Jego zadaniem jest wykazanie, że istnieją powody do pozbawienia władzy rodzicielskiej i że jest to niezbędne dla dobra dziecka.
- Sąd opiekuńczy, który wysłuchuje stron, świadków i biegłych oraz zbiera dowody na istnienie przesłanek do pozbawienia władzy rodzicielskiej.
Skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej
Pozbawienie władzy rodzicielskiej to decyzja o bardzo rozległych skutkach prawnych. Rodzic, który został jej pozbawiony:
- nie ma prawa decydować o istotnych sprawach dotyczących dziecka. Mowa tu o przeróżnych kwestiach związanych z jego życiem, jak np. wybór szkoły, sposób leczenia, wybór miejsca zamieszkania, pozwolenie na wyjazd zagraniczny itd;
- nie ma prawa do uczestnictwa w wychowaniu dziecka – nie może on ingerować w decyzje drugiego rodzica lub opiekuna prawnego w zakresie sposobu wychowania, edukacji, rozwoju czy zainteresowań dziecka;
- nie może reprezentować dziecka ani do występować w jego imieniu – nie ma prawa np. podpisywać umów czy zgód na rzecz dziecka, składać za niego oświadczeń i wniosków, dochodzić jego praw czy roszczeń;
- nie ma prawa do zarządzania majątkiem dziecka – nie może on np. dysponować oszczędnościami czy rachunkami bankowymi dziecka, sprzedawać czy kupować jego rzeczy czy zaciągać jakichkolwiek zobowiązań na rzeczy, będące jego własnością;
- nie traci jednak prawa do kontaktów z dzieckiem – chyba że sąd uzna, że jest to niezgodne z dobrem dziecka. Rodzic może więc odwiedzać dziecko, rozmawiać z nim przez telefon czy Internet, wysyłać mu listy czy prezenty. Sąd może jednak określić zakres i warunki, na jakich odbywają się takie kontakty.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej a obowiązek alimentacyjny
Rodzic, któremu odebrano władzę rodzicielską, nie zostaje pozbawiony obowiązku płacenia alimentów na rzecz dziecka. Taka osoba musi nadal przekazywać na utrzymanie swojego potomka ustaloną przez sąd kwotę pieniężną.
Sąd może jednak dostosować wysokość alimentów zgodnie z nową sytuacją prawno-rodzinną. To logiczne działanie, którego celem jest zabezpieczenie praw i bezpieczeństwa dziecka, zarówno pod względem fizycznym, jak i finansowym.
Warto zdawać sobie także sprawę, że dziecko (pełnoletnie) może być zobowiązane do płacenia alimentów na rzecz rodzica pozbawionego władzy rodzicielskiej, jeśli rodzic znalazł się w niedostatku i nie ma innych źródeł utrzymania.
Podsumowanie
Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest skomplikowanym i często kontrowersyjnym zagadnieniem. Najczęściej wynika ono z naruszenia praw dziecka, zaniedbania, przemocy lub innych poważnych przestępstw popełnionych przez rodzica czy rodziców.
Warto jednak zdawać sobie sprawę, że aspekty te są starannie monitorowane przez organy prawne, a decyzja sądu opiera się na dokładnej analizie dowodów i interesu osoby niepełnoletniej. Co ważne, obowiązek alimentacyjny nie jest zależny od władzy rodzicielskiej – takie orzeczenie nie oznacza więc ryzyka pogorszenia bezpieczeństwa finansowego dziecka.
Masz pytania lub potrzebujesz konsultacji prawnej związanej z tematem władzy rodzicielskiej? Skontaktuj się z nami już teraz!